«Μέρες θαυμαστής διαύγειας» - Aharon Appelfeld (Άγρα)

 

Ο ΒΠΠ μόλις έχει τελειώσει. Ο νεαρός Εβραίος Τέο Κορνφελντ, έχει επιζήσει, αλώβητος , όσο το δυνατό. Φεύγει από το στρατόπεδο αφήνοντας τους πρώην συντρόφους του, που προτιμούν την ασφάλεια της ομάδας, που τους βοήθησε στα χρόνια του εγκλεισμού, να επιβιώσουν. Θέλει να επιστρέψει στην πόλη του, μια μικρή κωμόπολη στην Αυστρία. Αναζητά τον πατέρα και την μητέρα του.

 

Ένα ταξίδι επιβίωσης, αναμέτρησης με τους εξωτερικούς κινδύνους, πείνα, άγνωστοι, μια Ευρώπη σε διάλυση αλλά περισσότερο με τους εσωτερικούς του δαίμονες. Ενοχές γιατί άφησε τους συντρόφους του που τον βοήθησαν όταν κόντεψε να πεθάνει από τύφο. Η προδοσία της ομαδας, που τους συνέδεαν και γαλούχησαν τα κοινά βάσανα.

Η διαδρομή αργή, με τους ρυθμούς του Τέο. Θα συναντήσει και άλλους επιζώντες. Ανάμεσα τους γνωστά και άγνωστα πρόσωπα. Από συγγενικές περιοχές και διαφορετικά στρατόπεδα. Θα μοιραστούν νέα και ο Τέο θα αφηγηθεί το κινητήριο δύναμη, όλα αυτά τα χρόνια, την μητέρα του. Σε κάθε κουβέντα με γνωστούς και αγνώστους, αντιμετωπίζοντας την συγκίνηση ή την απέχθεια, την αποστροφή ή τη συμπόνοια, θα σκιαγραφήσει την Εβραία, που από κορίτσι της φάρμας έγινε σύζυγος του βιβλιοπώλη και λάτρεψε την αναζήτηση της πνευματικότητας που τις πρόσφεραν τα μοναστήρια και οι Εκκλησίες όσο πιο απόμακρες τόσο το καλύτερο αλλά και η μουσική του Μπαχ.

Σε μια Εβραϊκή κοινότητα που έχει αποστρέψει το πρόσωπο της στο Θεό, μετά από όσα πέρασε ή έχει γίνει ακόμη πιο πιστή και άτεγκτη, ο νεαρός Τέο με την αγάπη του, ανιδιοτελή και τρυφερή, δίχως ίχνος φανατισμού, αλλά με βαθιά αίσθηση εσωτερικότητας για την μητέρα του, φαντάζει ξένος, επικίνδυνος μιαρός, αιρετικός ή στην καλλίτερη πτωχός στο πνεύμα. Αντιμετωπίζει την εχθρότητα των άλλων πρώην κρατουμένων που τον καλούν να σιωπήσει , να απομακρυνθεί και οδηγείται μέχρι και στην σύγκρουση με έναν από αυτούς που μαζί με τα χρόνια στο στρατόπεδο κουβαλά  και την αγάπη για το αλκοόλ.

 

Η γνωριμία με μια άλλη επιζήσαντα των στρατοπέδων, με τα τραύματα να είναι εσωτερικά και να έχουν τις ρίζες τους πριν τον πόλεμο, θα τον συγκλονίσει. Η γυναίκα ,εφηβικός ερωτάς του πατέρα του, που διατήρησε πλατωνικές σχέσεις μαζί του, και στο πρόσωπο του Τέο, αναγνωρίζει, έναν πατέρα που ο ίδιος ποτέ δεν προσπάθησε να γνωρίσει.

Οι συζητήσεις μαζί της, καθώς ο Τέο θα αναλάβει να την φροντίσει να αναρρώσει, του φανερώνουν μια άλλη πλευρά της οικογενειακής ζωής που ξεδιπλώνεται μπροστά μας. Μια εύπορη Εβραϊκή οικογένεια, με την μητέρα, εντυπωσιακή εμφανισιακά και πάντα με οξύνοια, να σέρνει το παιδί από μικρή ηλικία σε αναζήτηση της ευτυχίας και ηρεμίας σε μοναστήρια και συναυλίες του Μπαχ. Ο πατέρας να την λατρεύει και να ξοδεύει  ακόμα και όταν το καθεστώς αλλάζει και γίνεται αντισημιτικό, να δίνει το βιβλιοπωλείο και να γίνεται ανθοπώλης προσπαθώντας να κρατήσει τη ζωή όπως την ήξερε η γυναικά του. Η εύθραυστη μητέρα που καταρρέει και πηγαίνει για πάντα  μακριά από την οικογενειακή εστία, αρχικά στην αδερφή της και ύστερα σε ένα μοναστήρι για να ηρεμίσει. Ο γιός που δεν αντέχει την ψυχική διάλυση της και δίχως να συνδεθεί με τον πάτερά του στα δύσκολά, απομακρύνεται και από τους δύο. Η άρνηση της εφηβείας μέσα στην άνοδο του Ναζισμού και η ζωή εν μέσω εξοστρακισμών από το σχολείο, την κοινότητά.

 

Ο Τέο μετανιώνει και αναζητεί ψήγματα του παρελθόντος σε συζητήσεις με επιζήσαντες, που αρκετοί γνωρίζουν την οικογένεια του, αφού είναι όλοι εκτοπισμένοι από κοντινές περιοχές. Ο ίδιος προσπαθεί να σώσει την παλιά φίλη του πάτερα του και ταυτόχρονα να επιστρέψει σπίτι, ενώ φοβάται ότι τον καταδιώκουν, για τη σύγκρουση του με τον μεθυσμένο Εβραίο, που οδήγησε στον ελαφρύ τραυματισμό του. Παρατηρεί την βία που συνεχίζεται μετά τα στρατόπεδα, εις βάρος όσων Εβραίων συνεργάστηκαν ηθελημένα ή αναγκαστικά με τους Γερμανούς και αναρωτιέται, πόση βία έχει ακόμη ανάγκη ο κόσμος, κουρασμένος από όσα έχει βιώσει. Βλέπει προσωρινά στρατόπεδα αναμονής, μετεγκατάστασης και φοβάται μέσα τους, τις νέες συγκεντρώσεις ανθρώπων, μήπως γίνουν μόνιμες και αντικαταστήσουν το πρόσφατο παρελθόν, ως νέοι χώροι εγκλεισμού.

 

Έρχεται αντιμέτωπος με το παρελθόν του, που σε μεγάλο βαθμό είναι το παρελθόν της μητέρας του, μιας κοσμικής Εβραίας, πνευματικής που δεν περιορίστηκε στην στενότητα της συναγωγής και του άνοιξέ τους ορίζοντες ακροβατώντας με την ψυχική ασθένεια. Εκτιμά μέσα από τους άλλους, τον στωικό πατέρα του και αναρωτιέται για την δική του θέση στο νέο κόσμο, αφού μετά τα στρατόπεδα κανείς και τίποτα δεν είναι το ίδιο. Σε έναν κόσμο που κάποιοι επιλέγουν την αλληλεγγύη, άλλοι την ομαδικότητά και άλλοι την απομόνωση , ο Τέο θα βρει μια ομάδα Εβραίων που με δύναμη και θάρρος, βοηθούν τους επιζώντες να γυρίσουν στην πατρίδα τους. Θα αναγνωρίσει σε αυτούς όχι τους κυνηγούς του, αλλά τους φύλακες του και θα περάσει τα παλιά σύνορα, για να συναντήσει ο,τι έχει απομείνει από την παλιά ζωή του, παρά τις προειδοποιήσεις, ότι όλα έχουν αλλάξει και άλλοι έχουν πάρει την θέση του Τέο και της οικογένειας του στο μαγαζί και το σπίτι τους..

 Πιο ώριμος, πιο συνειδητοποιημένος, οχι μόνο λόγω του Στρατοπέδου εργασίας αλλά γιατί στην αναζήτηση της παλιάς πατρίδας, αναμετρήθηκε με το παρελθόν του και ήρθε σε ειρήνη με  τα λάθη του.

 

Ένα βιβλίο, μικρή οδύσσεια, αυτογνωσίας και εσωστρέφειας, γεμάτο από τον φόβο, του χθες και την ελπίδα του αύριο, που οδηγείται από την βαθιά πνευματικότητα της κατ όνομα Εβραίας μητέρας του Τέο και επικαλύπτεται από την στωικότητα και την ανόθευτη και ολοκληρωτική αγάπη του πάτερά του σε αυτή, έναν άνθρωπο χαμένο στις παρορμήσεις που του επέβαλλε η ασθένεια της. Βαθιά συγκινητικό, ξεφεύγει από το ψυχογράφημα των επιζώντων και είναι μια τοιχογραφία της ανθρωπότητας στην Ευρώπη που επαναπροσδιορίζεται, δίχως να αφήνει το χθες μακριά, αλλά με κάποιους τόσο διαφοροποιημένους που το αύριο έχει μια άλλη διάσταση.

 

Προκαλεί εντύπωση πώς οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι, που βρέθηκαν με τόσο πόνο αλλά και μίσος το 45, είναι σήμερα υπεύθυνοι για μια γενοκτονία με θύμα έναν άλλο λαό, σε μέρες θαυμαστής διαυγείας. Τελικά η ιστορία δεν διδάσκει